COVID-19 HASTALIĞI GEÇİRDİM, ANTRENMANLARA BAŞLARKEN
NELERE DİKKAT ETMELİYİM?
COVID-19’a maruz kalan kişilerde egzersiz, iyileşme sonrası yoğun antrenman veya spora dönüşün güvenli olup olmadığı ve de zamanlaması geçirilen hastalığın şiddetine bağlıdır. COVID-19 geçiren kişilerin bazılarında test sonucu pozitif olmasına rağmen klinik bulgu bulunmazken, bazılarında hafif – orta şiddette klinik bulgular, bazı kişilerde ise akciğer tutulumu veya kalp tutulumu ile ilgili şiddetli düzeyde klinik bulgular gelişebilir. COVID-19 enfeksiyonu geçirmişseniz yarışmacı sporlara dönmeden önce mutlaka sağlık kontrolünden geçmelisiniz.
Kişiden kişiye değişen bulgulara ve kalp kası iltihabı gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabileceğinden dolayı spora başlamadan önce mutlaka,
- Hastalıkla ilgili detaylı öyküyü,
- Fizik muayeneyi,
- Kan tetkiklerini,
- Elektrokardiyografi (EKG),
- Ekokardiyografi (EKO) gibi tetkikleri,
ve gerekli olan durumlarda ileri tetkikleri (akciğer tomografisi, kalp MR’ı gibi) içeren detaylı bir değerlendirmeden geçmeniz gerekir. Akciğer ve kalp tutulumu riskinden dolayı bu özellikle önemlidir.
Diğer virüs enfeksiyonlarında olduğu gibi COVID-19 da iskelet kasında şikayetlere ve kas ağrısına neden olabilir.
Enfeksiyondan sonra belirgin düzeyde yorgunluk bulguları ve performansta uzun süreli düşme olabilir. Bundan dolayı bulgularınız düzeldikten sonra egzersizlere yavaş olarak başlayıp egzersiz şiddetini kademeli olarak artırmanız uygun olacaktır.
COVID-19’un Kalp Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
Klinik bulguları hafif düzeyde olan hastaların bazılarında virüsün neden olduğu kalp kası iltihabına (miyokardite) bağlı olarak kalp ile ilgili bulguların oluşabileceği belirtilmiştir.
- Kalp fonksiyonunda bozulmaya, aritmilere ve hatta ölüme bile neden olabilir.
- İyileşmiş kalp kası iltihabı kalp kasında skar odaklarını bırakabilir. Skar dokusuna bağlı olarak kalp atım sayısında artış (taşiaritmi) olabilir.
- COVID-19’u olan hastalarda sol ventrikül fonksiyonunda bozulma ve aritmiler de dahil olmak üzere kalp ile ilgili önemli belirtiler gelişebilir.
- Kalp yetmezliği oluşabilir.
Genç sporcularda ani kardiyak ölümlerin oluşumunda önemli bir risk faktörü olduğundan dolayı miyokardit sonrası egzersize dönüş dikkatle ele alınmalıdır.
COVID-19’a bağlı olarak aktif miyokarditi olduğu düşünülenler egzersiz yapmaktan kaçınmalıdırlar. Bundan dolayı istirahat veya egzersiz sırasında oluşabilecek kalp hızında ani artış, çarpıntı, ritim bozukluğu gibi belirtiler ile ilgili dikkatli olmalısınız.
İyileştikten Sonra Spora ve Egzersize Dönüş Önerileri Nelerdir?
• Eğer COVID-19 testiniz pozitif ise fakat bulgunuz yoksa iki hafta dinlenmeniz yeterlidir. Bu süre sonunda egzersize başlamadan önce yapılacak istirahat EKG’niz normal ise ve bulgunuz yoksa herhangi bir kısıtlama olmadan spora dönebilirsiniz.
Egzersize yavaş bir şekilde başlamanız ve kademeli olarak artırmanız uygun olacaktır. Egzersiz sırasında öksürük, burun akıntısı, ateş, solunum zorluğu gibi bulguların gelişimi açısından dikkatli olmanız gerekir.
• COVID-19 testiniz pozitif ise, hastanede yatmanızı gerektirmeyecek düzeyde hafif veya orta şiddette bulgularınız olduysa, pnömoni gibi akciğer tutulumu ve kalp ile ilgili bulgularınız yoksa bulgular tamamen düzelene kadar dinlenmeniz yeterli olacaktır. Bulgular tamamen düzeldikten sonra egzersize başlamadan önce iki haftalık iyileşme dönemi geçirmelisiniz. Egzersize başlamadan önce EKG, EKO ve troponin testleriniz yapılmalıdır. Bu testleriniz normal ise orta yoğunlukta egzersizlere başlayabilirsiniz.
Herhangi bir klinik değişiklik veya kalp damar sistemi ile ilgili yeni bulgulara dikkat ederek, egzersizlere yavaş bir şekilde başlamanız ve önceki seviyelere kademeli olarak dönmeniz gerekmektedir. Aktiviteye başladıktan sonra kalp atışında hızlanma, çarpıntı, ritim bozukluğu gibi bulgularınız ortaya çıkmazsa ek test yaptırmanıza gerek yoktur. Eğer EKG ve EKO testlerinizde anormallik varsa, troponin düzeyiniz yüksek ise veya kalp ile herhangi bir bulgunuz gelişirse miyokardit olan kişiler için belirlenen ilkeler göz önünde bulundurularak spora dönüş açısından değerlendirilmeniz gerekir.
• Pnömoni bulguları oluştuysa en az 4 hafta spor yapmamanız uygun olacaktır. COVID-19 enfeksiyonunun en çok etkilediği organ akciğerlerdir. Tüm pozitif test vakalarının 20%’sinde pnömoni oluşmaktadır.
Oksijen satürasyonu 94%’ün altına düşebilir. Bazı vakalarda akciğer dokusunda fibrozis gelişebilir. Difüzyon (gaz değişimi) kapasitesinde ve performansta azalmaya neden olabilir. Akciğer dokusundaki hafif kısıtlayıcı değişiklikler bile maksimum solunumu sınırlayabilir. Difüzyonun bozulması sonucunda egzersiz kapasitesi sınırlanır.
Egzersize başlamadan önce EKG, EKO, kan tetkikleri, oksijen satürasyonu, spirometri, egzersiz testi gibi tetkikleri yaptırmanız önerilir.
Bu tetkiklerde anormal bulgular saptanırsa akciğer tomografisi gibi ileri tanı yöntemlerinden geçmeniz gerekir. Eğer anormallik saptanmazsa kademeli bir şekilde egzersize başlayabilirsiniz.
• Hastanede yatmanızı gerektirecek düzeyde klinik bulgulara neden olan COVID-19’u olan kişilerde troponin düzeyine bakılmalıdır ve kalp kasının görüntülemesi yapılmalıdır. Bu testler normalse bulgular varken dinlenmelisiniz. Bulgular kaybolduktan sonra egzersize başlamadan 2 haftalık bir iyileşme dönemi geçirmelisiniz.
Kalp kasınızın tutulumuna dair kanıtlar varsa, enflamasyonu değerlendirmek için biyomarker testleri (CRP, CK, IL-6 gibi), ekokardiyografiyi, stres testini ve ritim izlenmesini ve kalp MR’ını içeren kapsamlı bir değerlendirmeden geçmeniz gerekli olabilir.
Miyokarditi olan hastalarda yorgunluk, halsizlik, performansta azalma, kas ağrıları ve istirahat kalp hızında artış gibi spesifik olmayan bulgular vardır. Bu testler bulgular düzeldikten 3-6 ay sonra tekrarlanmalıdır.
Aktivitelere yavaş bir şekilde başlamalı ve klinik bozulma açısından dikkatli olunmalıdır. Kalp kası hasarı net bir şekilde anlaşılamadığında, kişilerin miyokardit için belirlenmiş sporcu uygunluk ilkelerine göre tedavi edilmesi tercih edilir.
Miyokarditi olan sporcular 3-6 ay süre ile enflamasyonun düzelmesini sağlamak için, hastalığın klinik şiddetine ve süresine, sol ventrikül fonksiyonuna ve kardiyak MR’da enflamasyonun derecesine bağlı olarak egzersizden kaçınmalıdırlar. Miyokardit öyküsü olan sporcularda tekrarlama riski arttığından dolayı özellikle de ilk iki yıl periyodik değerlendirmeden geçmelidirler.
Eğer sol ventrikül sistolik fonksiyonunuz ve kalp kası hasarını gösteren kan belirteçleriniz normale dönerse, elektrokardiyogram (EKG) ve egzersiz stres testinde klinik olarak önemli ritim bozuklukları yoksa antrenman ve yarışmalara başlamanız uygundur.
Spor Yaparken Dikkat Etmeniz Gerekenler
- El hijyeni ve ekipman temizliği önemlidir. Kullanmadan önce ve sonra ekipmanı temizlemeniz önemlidir.
- Gözlerinize, burun ve ağzınıza dokunmaktan kaçınarak açık havada veya iyi havalandırılan odalarda izole şekilde egzersiz yapmanız uygun olacaktır.
- Kendi havlunuzu kullanmalı, ortak musluklardan ve su çeşmelerinden kaçınarak kendi su şişenizi kullanmalısınız.
- Terlemenin aşırı olabileceği alanlarda spor yapmaktan kaçınmalısınız.
Gruplar halinde egzersiz yapmaktan kaçınmayı içeren mevcut sosyal mesafe kurallarına uymanız çok önemlidir. Normalde 2 metre olan sosyal mesafe kuralı egzersiz yaparken yeterli olmayabilir.
Bundan dolayı;
- Yürüyüş yapılıyorsa 4-5 metre,
- Koşu yapılıyorsa 10 metre,
- Bisiklet sürülüyorsa 20 metre mesafe olması önerilmektedir.
Kaynaklar
1. Inciardi RM, Lupi L, Zaccone G, Italia L, Raffo M, Tomasoni D, et al. Cardiac involvement in a patient with coronavirus disease 2019 (COVID-19). JAMA Cardiol 2020, 1096.
2. Madjid M, Safavi- Naeini P, Solomon SD, Vardeny O. Potential effects of coronaviruses on the cardiovascular system: a review. JAMA Cardiol 2020. doi:10.1001/jamacardio.2020.1286.
3. Schellhorn P, Klingel K, Burgstahler C. Return to sports after COVID-19 infection. Eur Heart J 2020 May 20; ehaa448.
4. Nieß AM, Bloch W, Friedmann-Bette B, Grim C, Halle M, Hirschmüller A, et al. Position stand: return to sport in the current Coronavirus pandemic (SARS-CoV-2 / COVID-19). Dtsch Z Sportmed. 2020; 71: E1-E4.
5. Pelliccia A, Solberg EE, Papadakis M, Adami PE, Biffi A, Caselli S, et al. Recommendations for participation in competitive and leisure time sport in athletes with cardiomyopathies, myocarditis, and pericarditis: position statement of the Sport Cardiology Section of the European Association of Preventive Cardiology (EAPC). Eur Heart J. 2019; 40: 19-33.
6. Phelan D, Kim JH, Chung EC. A game plan for the resumption of sport and exercise after coronavirus disease 2019
(COVID-19) infection. JAMA Cardiol 2020.
7. Blocken B, Malizia F, vanDruenen T, Marchal T. Towards aerodynamically equivalent COVID-19 1.5 m social distancing for walking and running (UrbanPhysics website). Available at: http://www.urbanphysics.net/COVID19_Aero_Paper.pdf.