ÖN ÇAPRAZ BAĞ YARALANMALARI
Ön Çapraz Bağ Nedir, Ne Görev Yapar?
Ön çapraz bağ (ÖÇB) diz ekleminin içinde ve ortasında yer alan ve birbirini çaprazlayan iki bağdan (ön ve arka çapraz bağlar) biridir.
ÖÇB tibianın (kaval kemiği) femura (uyluk kemiği) göre öne doğru yer değiştirmesini sınırlandırarak ve dizin dönme hareketlerini kısıtlayarak dizin stabilitesinin sağlanmasında önemli rol oynar.
En Çok Hangi Durumlarda Ön Çapraz Bağ Yaralanması Olur?
Sıklıkla ayak yerde sabitken vücudun diz merkez olacak şekilde dönmesi sonucunda ya da dize yandan direkt olarak gelen darbeler sonucunda bu yaralanma gözlenir.
Eğer direkt darbe sonucu bir yaralanma söz konusu ise sıklıkla beraberinde menisküs, kıkırdak ve diğer dokularda da hasar söz konusudur.
Çoğu ÖÇB yaralanması sportif aktiviteler sırasında olur. Futbol, basketbol, kayak gibi sporlara katılan sporcuların ön çapraz bağlarına zarar verme olasılığı daha yüksektir.
Yaralanmanın belirtileri nelerdir?
- Yaralanma sırasında dizde ani bir kopma hissi ile hemen birkaç dakika içinde dizde şişlik meydana gelir.
- Yaralanma sırasında sporcunun “dizinin döndüğünü” ve “dizinden ses geldiğini” söylemesi önemli bir ipucudur.
- Yaralanma sonrası sporcu tüm isteğine rağmen oyuna devam edemez.
- Akut dönem geçtikten sonra (3 haftadan sonra) esas yakınmalar başlar. En sık karşılaştığımız yakınmalar hastalar tarafından dizdeki güvensizlik ve boşalma hissidir.
- Koşamama, spor yapamama, ani sıçrama, ani durma ve dönme hareketlerinde güvensizlik hissi eşlik eden yakınmalardır.
- Sporcular özellikle merdiven inme sırasında dizini kontrol edemediklerinden ve dizlerinde bir güvensizlik olduğundan yakınırlar.
Tanısı nasıl konur?
- Öncelikle dizin kapsamlı bir muayenesi yapılmalıdır.
- Sonra ÖÇB’ın bütünlüğünü anlamaya yönelik özel testler (Lachman, pivot-shift, öne çekmece testi vb.) yapılır.
- Muayeneden sonra mutlaka dizin filmleri çekilmelidir.
- Manyetik rezonans görüntüleme (MRG) ÖÇB yırtıkları ve olası başka yaralanmaları göstermede yararlıdır.
- Tanı, fizik muayene ve görüntüleme yöntemlerini beraber değerlendirerek konur.
Ne zaman ameliyat düşünülmelidir?
Ameliyatın gerekip gerekmediğine karar vermek için bazı faktörler göz önüne alınmalıdır. Hastanın yaşı, dizdeki gevşeklik derecesi, hastanın aktivite düzeyi ve eşlik eden yaralanmalar ameliyat kararı için en önemli kriterlerdir.
Genç, aktif hastalarda, (özellikle sporla uğraşıyorsa) ÖÇB yaralanması varsa ameliyat gerekir.
Hastanın ameliyat sonrasındaki rehabilitasyon programına uyumu önemlidir. Dolayısıyla bu programa uyum sağlayamayacak hastalarda ve ileri yaşta, aktivite düzeyi düşük olanlarda ameliyat ilk planda düşünülmemelidir.
Ameliyatın temel amacı daha sonra oluşabilecek yinelenen diz dönmelerinin önüne geçmektir. Sık sık oluşan bu diz burkulmaları diz gevşekliğini daha da arttırır, menüsküs yırtıkları, kıkırdak hasarı ve sonuçta erken eklem kireçlenmesine neden olabilir.
Cerrahi tedavi kararı vermede yaş önemli bir faktör olmakla birlikte, daha önemlisi kişinin fizyolojik yaşı ve aktivite düzeyidir. Yaş ne olursa olsun kişi yüksek aktivite düzeyinde olma konusunda ısrar ederse cerrahiye tedaviye adaydır.
İleri yaşta olup yüksek aktivite seviyesinde olmayan, spor yapmayan ve günlük yaşamda dizinde boşluk ve emniyetsizlik gibi yakınmaları olmayan bireylerde cerrahi tedavi yapılmayabilir. Diz dönmeleri ve boşalmalar günlük aktiviteleri sırasında oluyorsa yine cerrahi tedavi söz konusudur.
Hangi Tip Ameliyat Seçilmelidir?
Seçilecek ameliyat tipi hastanın mevcut sağlık durumu, kadın ya da erkek oluşu, uğraştığı spor tipi ve hayat tarzı ve en önemlisi cerrahın daha hâkim olduğu teknik vb. faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterir.
Ameliyat genellikle artroskopik olarak (kapalı yöntemle) yapılmaktadır. Kopan bağın yerine bağ nakli yapılarak tedavi edilebilmektedir. Bağ nakli için kullanılabilen 2 tip bağ vardır. Birincisi kişinin kendi vücudundan elde edilen bağlar (otogreft), ikincisi ise kadavradan elde edilmiş olan (allogreft) bağlardır. Ancak birincil tercih, bir engel yok ise otogreft olmaktadır. Kullanılacak tendon olarak genellikle patellar tendon ya da uyluk arka (hamstring) kas tendonu seçilir.
Ameliyat Sonrasında Rehabilitasyon Süreci Nasıl Olmalıdır?
Ön çapraz bağ tamirinde rehabilitasyon tespitin sağlamlığı, kullanılan greftin tipi ve yerleşimi, cerrahi işlemin tipi ve yaralanmaya eşlik eden diğer nedenlerden dolayı hastadan hastaya değişmektedir.
Rehabilitasyon, özellikle spor yaralanmaları konusunda deneyimli ekipler (Spor Hekimliği Uzmanı, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Uzmanı ve Fizyoterapist) tarafından yapılmalıdır. Çeşitli rehabilitasyon protokolleri olmakla beraber en uygun protokol ameliyatı yapan cerrah ve rehabilitasyon ekibinin, hastanın durumuna göre belirleyeceği tedavi protokolüdür.
- Hastalar ameliyat sonrası ilk gün hastanede yatırılmakta ve hemen rehabilitasyona başlanmaktadır.
- Anestezinin etkisi geçtikten sonra koltuk değnekleri ile ayağa kalkmak mümkündür.
- Aynı gün veya ertesi gün diz hareketlerine başlanır.
- Ameliyat sonrasında birkaç hafta boyunca koltuk değneği kullanarak dizi aşırı yüklenmelerden korumak gerekli olabilir.
- Üç hafta içinde tam diz hareket açıklığının kazanılmış olması gerekir. Özellikle sporcu hastalarda kendi yaptığı egzersizler yeterli olmazsa, bir fizyoterapist eşliğinde rehabilitasyon uygulanmalıdır.
Ön Çapraz Bağ Yaralanmalarından Sonra Ne Zaman Spor Yapabilirim?
İyi bir rehabilitasyon, ameliyatın başarısını yükseltir ve özellikle spora dönüş süresini çok önemli derecede kısaltır. Yerleştirilen greft dokusunun kemik tünellere kaynayarak tutunması 6 hafta sürer.
Yerleştirilen dokunun tam olarak olgunlaşıp sağlamlaşması bir yıl sürer, ancak dört ile altı aydan sonra sportif aktivitelere başlamak mümkündür.
Ancak birçok faktör spora dönüş zamanını etkilemektedir ve buna gerek laboratuarda gerekse sahada yapılacak özel testler (izokinetik kuvvet testi, sıçrama testleri, çeviklik testleri vb.) ile karar verilmelidir.
Kaynaklar
1. Cristopher C. Madden, Margot Putukian, et al: Knee Injuries. Netter’s Sports Medicine: 417-428, 2010.
2. James R. Andrews MD, Gary L. Harrelson, EdD, ATC, Kevin E. Wilk, PT, DPTPhysical Rehabilitation Of The Injured Athlete (4th ed): 394-406, 2012.
